Kaszel u dziecka – w jakich jednostkach chorobowych występuje kaszel, kiedy należy się zgłosić do lekarza, jak leczyć

Kaszel jest najczęstszą przyczyną wizyt pediatrycznych. Do najczęstszych przyczyn kaszlu należą infekcje wirusowe, choć lista przyczyn jest bardzo długa. Szczególną uwagę rodzice powinni zwrócić na obecność tzw. objawów alarmowych, które mogą nasuwać podejrzenie poważnych chorób układu oddechowego. Pierwsze pytanie jakie zada na wizycie lekarz będzie prośba o określenie charakteru kaszlu oraz czasu jego trwania. Dzieje się tak dlatego, że w leczeniu dostępnych jest wiele metod, a ich wybór w dużej mierze zależy od charakteru kaszlu i podejrzewanej przyczyny.

Czym w ogóle jest kaszel? Kaszel jest złożonym odruchem fizjologicznym, który u osób zdrowych pełni dwie główne funkcje: (1) chroni przed dostaniem się ciał obcych czy substancji drażniących do dolnych dróg oddechowych oraz (2) usuwa nadmiar wydzieliny i śluzu z dużych dróg oddechowych.

Należy zwrócić uwagę na ewentualną obecność dolegliwości określanych jako alarmowe (tzw. czerwone flagi), wskazujących na potrzebę pilnej diagnostyki lub określonego leczenia – często w warunkach szpitalnych. Zaliczane do nich są:

• kaszel w okresie noworodkowym (pierwszych 28 dni życia),
• kaszel w trakcie karmienia (również krztuszenie się lub wymioty),
• nagły początek kaszlu (podejrzenie zachłyśnięcia lub aspiracji ciała obcego),
• przewlekły mokry kaszel z odkrztuszaniem plwociny,
• współistnienie kaszlu z potami nocnymi oraz spadkiem masy ciała,
• nieustępowanie lub nasilanie się kaszlu,
• krwioplucie,
• duszność (przewlekła, napadowa),
• nawracające zapalenia płuc,
• problemy z połykaniem.

Ze względu na czas trwania kaszlu i jego charakter kaszel dzielimy na ostry lub przewlekły oraz suchy lub produktywny. Kaszel suchy sugeruje podrażnienie receptorów w drogach oddechowych lub infekcję. Natomiast obecność zwiększonej ilości śluzu w drogach oddechowych (w stosunku do stanu prawidłowego) przyczynia się do pojawiania się kaszlu produktywnego. Kategorią czasową jest wyróżnianie kaszlu ostrego, trwającego do 3 tygodni oraz kaszlu przewlekłego, trwającego ponad 4 tygodnie.

Niewątpliwie najczęstszymi przyczynami kaszlu ostrego są infekcje dróg oddechowych – zwykle wirusowe. Kaszel pojawia się w około 50% przypadków ostrych infekcji układu oddechowego. W przebiegu ostrych infekcji układu oddechowego charakter kaszlu ewoluuje – od suchego (do 2-3 dnia: efekt podrażnienia receptorów kaszlu przez mediatory zapalenia), poprzez produktywny (efekt zwiększonego wydzielania śluzu), do ponownie suchego (kiedy ilość wydzieliny maleje dzięki wygaszaniu stanu zapalnego), by stopniowo zaniknąć. Ze względu na fakt, że infekcje układu oddechowego są najczęściej wywoływane przez wirusy, antybiotyki nie są zalecane w leczeniu ostrego kaszlu spowodowanego zwykłym „przeziębieniem”. U większości dzieci (około 80%) kaszel ustępuje do 14 dni.

Jak pomóc dziecku z suchym męczącym kaszlem?

• Nawilżone chłodne powietrze, z niskim poziomem zanieczyszczeń
• Nawodnienie organizmu
• Toaleta nosa.
• Nebulizacja z soli fizjologicznej.

Rozważając wskazania do stosowania leków przeciwkaszlowych, musimy pamiętać, że kaszel jest ważnym mechanizmem obronnym. W niektórych przypadkach brak odruchu kaszlu uniemożliwia ewakuację wydzieliny z dróg oddechowych i utrudnia zdrowienie. Gdy reakcja kaszlowa jest zmniejszona lub nieobecna, może też dochodzić do aspiracji treści z górnych dróg oddechowych. Dlatego leki przeciwkaszlowe należy przepisywać rozważnie i po upewnieniu się o nieproduktywnym charakterze kaszlu.

Kaszel poinfekcyjny – po przebyciu niektórych infekcji kaszel utrzymuje się dłużej niż zwykle, ale stopniowo zmniejsza się, by ustąpić w ciągu 3–8 tygodni. Jeśli lekarz podejrzewa kaszel poinfekcyjny będzie starał się przekonać rodziców, że można wstrzymać się na jakiś czas przed wykonaniem badań dodatkowych (czujne wyczekiwanie + okresowa kontrola). Jednak zwiększanie się częstości lub intensywności kaszlu powinno być sygnałem alarmowym dla rodziców, z którym powinni zgłosić się do lekarza celem wykonania dodatkowych badań.